Geneza cyklu „Gloria victis”
„Pierwotny tytuł („1863”, aktualny podtytuł) wskazywałby, że Orzeszkowa miała zamiar dać syntezę wydarzeń 1863 roku, uchwycić możliwie wszystkie aspekty powstania na Litwie. Ale zrezygnowała z wszechogarniającego spojrzenia, z próby generalnej oceny, aby ukazując jedynie ofiarność powstańców, ich bezgraniczne poświęcenie, mogła w ten sposób silniej zaakcentować naczelną tezę, wyraźnie funkcjonującą w okresie wzajemnych oskarżeń, a mianowicie: „Chwała zwyciężonym”. (J. Detko, Eliza Orzeszkowa, Warszawa 1971)
Zbiór powstał na bazie osobistych doświadczeń pisarki, w oparciu o jej wspomnienia, w których próbowała wskrzesić zamierzchły czas młodości, tak ściśle związanej z wydarzeniami roku 1863. Cykl „Gloria victis” powstał po rewolucji 1905 roku. Rozstrzygała się wówczas, tak, jak i w czasach powstania styczniowego, kwestia polskiej wolności. Po przeszło 30 latach, które upłynęły od powstania, jego obraz zacierał się już w świadomości narodu, nierzadko minioną insurekcję oceniano niesprawiedliwie. Orzeszkowa poczuła się w obowiązku sięgnąć do tamtych doniosłych chwil, by przypomnieć je rodakom. Był to kolejny trudny okres w historii narodu polskiego, niepodległość Polski zależna była od zwycięstwa Rosji w rewolucji 1905 roku. Jej upadek spowodował zniechęcenie, bezsilność i apatię, uczucia podobne tym, które towarzyszyły Polakom po klęsce powstania 1863.
Nowelę „Gloria victis” autorka umieściła w całym zbiorze o identycznym tytule. Opowieść miała sławić bohaterów powstania, przypominać o ich poświęceniu, chwalebnej przeszłości, a tym samym wsączać w serca Polaków kolejną kroplę nadziei. Zbiór wydano po śmierci pisarki – w 1910 roku.
„W okresie kiedy sława powstania styczniowego powtórnie zajęła umysły byłych uczestników tego powstania oraz jego historyków, nowele Orzeszkowej były głosem w dyskusji, sugerowały, że nie należy pomiatać dobrą sławą tych, co zginęli za ojczyznę, uwłaczać ich pamięci, że należy oddać im przede wszystkim hołd, złożyć wyrazy uznania i czci. Taki jest pierwszy obowiązek wobec pokolenia powstańców z 63 roku; stąd też i tytuł zbiorku „Chwała zwyciężonym” doskonale odpowiada jego treściom.” (J. Detko, Eliza Orzeszkowa, Warszawa 1971)
Druk zbiorku umożliwiła złagodzona cenzura. Pisarka nie musiała już nadto tuszować treści „językiem ezopowym” (ukrytymi znaczeniami), a przywołując mitologicznych bohaterów (Leonidas, Herkules) oraz stosując „językowy” patos (np. „rycerz Umęczonej” – o Tarłowskim) nadała opowieści szczególny, ceremonialny charakter. Ponadto formę noweli uznała za wystarczającą, by zmieścić w niej „wielkość” historii. W jednym z listów do Konstantego Wojciechowskiego (z 1892 roku) pisała: „Nowela powinna mieć za prawidło ograniczanie się do jak najmniejszej ilości czasu, przestrzeni i zjawisk oraz do przedstawienia obranego przedmiotu jak najmniejszą ilością jak najściślej skoncentrowanych rysów. (...) Nie lata, ale moment, nie życie, ale epizod z życia, nie świat, lecz jego ułamek – są właściwymi dla niej przedmiotami.”
Szybki test:
Cykl nowel „Gloria victis” miał nosić tytuł:a) „1863”
b) „Bóg wie kto”
c) „Hekuba”
d) „Oni”
Rozwiązanie
Zbiór „Gloria victis” wydano po śmierci pisarki:
a) w 1915 roku
b) w 1910 roku
c) w 1919 roku
d) w 1913 roku
Rozwiązanie
Zobacz inne artykuły:
Tagi:
